tel. 67 215 37 17
tel. 67 215 37 17
Choć wiele najpopularniejszych instrumentów zostało wynalezionych na przestrzeni ostatnich 100 lat, są też i takie, które w niemal niezmienionej formie funkcjonują do dnia dzisiejszego. Najlepszym przykładem tego jest kalimba, której afrykańskie korzenie sięgają ponad 3000 lat wstecz. W tym artykule przyjrzymy się historii tego prastarego instrumentu powstałego w głębi Czarnego Lądu.
Mbira, zanza, canca, insimbi, kalimba – wszystkie te nazwy służą do określenia tego samego instrumentu perkusyjnego, choć najbardziej rozpowszechnioną jest oczywiście kalimba. W krajach anglojęzycznych często określa się ją jako thumb piano, czyli “fortepian kciukowy”, co doskonale oddaje zresztą charakter tego niezwykłego instrumentu.
Kalimba składa się bowiem z deseczki, do której zamocowane są metalowe języczki, przytrzymywane przez zamontowaną poprzecznie listwę. Dźwięk uzyskiwany jest poprzez szarpanie kciukami języczków, wpadających w wibracje wzmacniane przez deseczkę pełniącą funkcję rezonatora.
Kalimba jest przy tym naprawdę niewielka, przez co trzymamy ją wygodnie w obu dłoniach. Każdy języczek odpowiada w niej za jeden ton, a ilość tonów zależna jest od konkretnego modelu.
Równie dobrze można nabyć kalimbę wyposażoną w zaledwie 5 tonów, jak i taka posiadającą 17 czy 20. Dzięki temu jest to instrument niezwykle wszechstronny, łatwy i przyjazny muzykowi na każdym poziomie zaawansowania.
Przeczytaj jeszcze:
Kalimba - co to za instrument?
Jaka kalimba dla początkujących?
Kalimba może pochwalić się bardzo długą i zróżnicowaną historią, odbywającą się jednocześnie na obszarze praktycznie całej Afryki. Warto w tym miejscu zaznaczyć, że kiedy Europejczycy dowiedzieli się o jej istnieniu w roku 1586, kalimba była już instrumentem starożytnym!
Na obszarze całego kontynentu wyróżnia się ponad 100 odmian i różnych wariacji, skąd wzięła się z resztą różnorodność i wszechstronność w nazewnictwie. Co niezwykle interesujące, badacze twierdzą, że kalimba została niezależnie wynaleziona aż dwa razy.
Po raz pierwszy dokonano tego 3000 lat temu, czyli 1000 lat p.n.e, na obszarze dzisiejszego Kamerunu, kiedy w Afryce nie potrafiono jeszcze wykonywać metalowych elementów. Z tego względu pierwsze kalimby wykonane były w całości z drewna bambusowego, przez co niewiele z nich przetrwało do dzisiejszych czasów.
Bardziej znana nam współcześnie forma pojawiła się dopiero po 1700 latach, około roku 700 n.e., kiedy epoka żelaza dotarła do południowo-wschodnich krańców Afryki. Gdzieś w dolinie Zambezi ktoś wpadł na genialny pomysł wykorzystania nowego surowca, do skonstruowania kalimby z metalowymi języczkami.
Szybko okazało się, że takie połączenie daje instrumentowi lepszy i głębszy dźwięk, który na dodatek wybrzmiewa przez dłuższy okres czasu. W niektórych regionach tradycyjne drewniane kalimby są co prawda nadal wytwarzane, lecz trzeba jasno powiedzieć, że nie cieszą się one taką popularnością, jak modele z metalowymi języczkami.
Przeczytaj jeszcze:
Jednym z najwspanialszych aspektów historii kalimby, jest niewątpliwie długotrwałość jej kulturotwórczego charakteru. Najlepiej obrazuje to fakt, że znana nam dzisiaj kalimba powstała na terenie dzisiejszego Zimbabwe, które współcześnie uznaje ją za instrument narodowy.
Rzeczywiście Zimbabweńczycy mają do tego pełne prawo, gdyż nie tylko wynaleźli, ale także udoskonalili i rozpowszechnili ten tradycyjny afrykański instrument. Dobrze widać to po ciekawych i alternatywnych projektach, wykorzystujących w roli pudła rezonansowego np. owoce, ale również po ilości stosowanych języczków.
Dla przykładu, w rejonie subsaharyjskim rozpowszechnione były głównie proste warianty, posiadające od 6 do 10 języczków. Z kolei w analogicznym okresie na terenach dzisiejszego Zimbabwe w plemieniu Shona, powstała tak zwana “wielka mbira duchów przodków”, składająca się z 25 tonów i wykorzystywana w celach religijnych. Jej magiczny dźwięk miał bowiem zapewniać możliwość nawiązania łączności z duchami i utrzymania kontaktów z bezpośrednimi przodkami.
Gdy kalimba znana była już w większej części Afryki, nastały czasy kolonializmu prowadzące do mocnego zderzenia kultury europejskiej i afrykańskiej. Wtedy to pojawiła się pierwsza wzmianka historyczna na temat kalimby, sporządzona Joao Dos Santos-a.
Portugalski podróżnik i misjonarz znalazłszy się w 1586 na terenie Mozambiku, zapisał wspomnienie o 9 tonowym instrumencie z języczkami, nazwanym przez niego “ambira”. Jak opisuje Dos Santos, muzycy specjalnie zapuszczali paznokcie na kciukach w celu gry, a dźwięk “ambiry” określił jako “słodki, delikatny i harmoniczny”.
Pomimo tego, że odkrycie kalimby przez Europejczyków datuje się na XVI wiek to jej rozpowszechnienie się na zachodzie nastąpiło dopiero w czasach współczesnych. Stało się to w roku 1954 za sprawą angielskiego etnomuzykologa Hugh-a Tracey-ego, który zachwycony potencjałem i historią tego instrumentu, postanowił spopularyzować kalimbę na arenie międzynarodowej.
Przeczytaj jeszcze:
Afrykańskie instrumenty muzyczne? Poznaj je!
Choć w krajach zachodnich kalimba kojarzona jest niemal wyłącznie z walorów muzycznych to w Afryce przez wieki miała ona także inne zastosowania. Pomimo tego, że instrument dość sprawnie rozprzestrzeniał się po kontynencie, wiele klanów i plemion tworzyło swoje własne warianty.
Modyfikacje stylistyczne czy eksperymenty z materiałami wykonania, były niejako na porządku dziennym, tak samo jak zmiana stroju kalimby, którą każde plemie dopasowywało do swoich upodobań. Pomijając już aspekty techniczne, kalimby różnych plemion były również inaczej używane w kontekście życia społecznego.
W niektórych regionach Afryki traktowano te instrumenty jako zwyczajną zabawkę służącą rozrywce i wypełnianiu czasu. W innych jednak, jak choćby w ojczystym Zimbabwe, kalimba była przede wszystkim bardzo ważnym narzędziem religijnym.
Jak już wcześniej wspomniano, dźwięk kalimby miał pozwalać między innymi na zjednoczenie się z duchami swoich zmarłych przodków. W wielu kręgach kultur afrykańskich kalimba uważana była także za instrument weselny lub instrument służący do przygrywania królom.
